Frelsið
Frelsið
Frelsið er þekktasta rit John Stuart Mill og telst til sígildra rita stjórnspekinnar. Bókin þótti róttæk þegar hún kom fyrst út árið 1859, en hugmyndirnar sem Mill setur fram í henni hafa orðið ein helsta undirstaða stjórnspeki eftir hans dag og grundvallaratriði lýðræðislegrar stjórnskipunar. Verkið á þó enn fullt erindi við lesendur, enda er það fyrst og fremst siðfræðirit, og vinsældir þess og útbreiðsla allt til þessa dags bera því vitni hversu skýr og djúp hugsun Mills um frelsi og þroska einstaklingsins er, auk þess sem framsetningin og stíllinn gera verkið einkar aðgengilegt og læsilegt.
Frelsisreglan, sem Mill setur hér fram, hljóðar svo að einstaklingurinn beri aðeins ábyrgð gagnvart samfélaginu á þeim athöfnum sínum sem skaði hagsmuni annarra, en ekki þeim sem varða aðeins hann sjálfan. Því er hvorki ríkinu né öðru fólki heimilt að skerða athafnafrelsi einstaklingsins nema í sjálfsvörn. En það er ekki fyrst og fremst ríkisvaldið sem Mill beinir gagnrýni sinni að, heldur alræði meirihlutans, hin oft og tíðum þögla skoðanakúgun sem leitast við að steypa alla í sama mót og heftir þannig þroska einstaklingsins. Það er samfélaginu nauðsynlegt að meðlimir þess búi við hugsana- og málfrelsi og fái að þroskast í fjölbreytileika sínum til þess að allar skoðanir fái færi á að njóta sín, því það er aðeins í rökræðunni sem ljóst verður hvort skoðun sé sönn eður ei. Auk þess er hver sú skoðun sem við aðhyllumst ekki einlæg og hjartfólgin sannfæring, sem ræður breytni okkar, fyrr en við höfum tekist á við gagnrýni og efasemdaraddir.
Mill var einn af merkustu heimspekingum 19. aldar, höfuðpostuli nytjastefnunnar og baráttumaður fyrir kvenréttindum. Um þessi efni hafa komið út í Lærdómsritaröðinni verk hans Nytjastefnan og Kúgun kvenna. Frelsið er tileinkað eiginkonu Mills, Harriet Taylor, sem var náinn samstarfsmaður hans við ritun hennar.